Miasto Końskie leży na obszarze południowo-zachodniej części subregionu Wyżyny Małopolskiej, zwanego Wzgórzami Koneckimi, które stanowią północno-zachodnie obrzeżenie Gór Świętokrzyskich.

Osadnictwo na ziemi koneckiej istniało już przypuszczalnie w X w., a być może i wcześniej. Świadczą o tym ślady grodzisk wczesnośredniowiecznych, nazwy miejscowości i pojedyncze znaleziska archeologiczne. Najwcześniejsza pisana wzmianka o Końskich pochodzi z pierwszej ćwierci XII wieku. Dokument nadania kardynała Idziego dla podkrakowskiego klasztoru w Tyńcu z 1124 r. potwierdza, iż Końskie należały w tym czasie do Prandoty z Prandocina, protoplasty Odrowążów. Ród ten doszedł do znacznej potęgi w okresie panowania Bolesława Krzywoustego, co można odczytać jako zapłatę za udział tychże w wyprawach na Pomorze. Właśnie te nadania książęce na rzecz Odrowążów doprowadziły do powstania wielkiego kompleksu włości zajmujących ogromny obszar Wzgórz Koneckich pokryty wówczas w większości lasami. Większość ziemi Odrowążów, a wśród nich Końskie i jego najbliższe okolice, znalazła się w okresie rozbicia dzielnicowego w księstwie sandomierskim. Po zjednoczeniu państwa polskiego przez Władysława Łokietka dawne terytoria dzielnicowe uzyskały nazwę ziem. W XV w. zaczęto nazywać województwami ziemie posiadające wszystkich urzędników ziemskich z wojewodami. W województwie sandomierskim powstały powiaty: sandomierski, wiślicki, pilzneński, chęciński, radomski, opoczyński oraz obszar zwany ziemią stężycką. Końskie i część obecnej konecczyzny znalazły się w powiecie opoczyńskim, w którym przetrwały aż do okresu rozbiorów. Po śmierci Prandoty jego syn Saul (Szaweł) otrzymał Końskie, a drugi syn Dobiesław – Białaczów. Po śmierci Saula dziedzicem włości koneckich jest jego syn, znany biskup krakowski Iwo Odrowąż, który jeszcze za swego życia przepisał Końskie na brata stryjecznego Wisława, syna Dobiesława. W 1307 r. właścicielem Końskich jest Strasz. W 1367 r. dziedzic Końskich Krzesław, przeprowadził działy majątkowe ze swym bratem stryjecznym Straszem z Modliszewic, przyznając mu prawo polowania w lasach koneckich. W 1369 r. Końskie należą do Pechny, córki Krzesława, a po śmierci Pechny spadkobiercą zostaje jej stryjeczny brat Dobiesław. W 1418 r. dziedziczką Końskich jest wdowa po Dobiesławie.

Podstawą gospodarki w XI i XII w. była tutaj hodowla. Jak świadczy nadanie biskupa krakowskiego Saula dla opactwa cystersów w Mogile, dziesięciny z Końskich płacono ze stad koni, bydła i nierogacizny. Ta rozwinięta hodowla koni wypasających się na wielkich polanach była prawdopodobnie przyczyną utrwalenia się nazwy dzisiejszego miasta. Oprócz hodowli podstawę utrzymania stanowiło myślistwo, bartnictwo, i rybołówstwo. Jednak decydującym czynnikiem rozwoju gospodarczego konecczyzny były pokłady rud żelaza. Jego produkcja rozpoczęła się tu na przełomie XII/XIII w.

Liczba mieszkańców Końskich wzrastała szybko. W drugiej połowie XVII w. zamieszkiwane były one już przez 266 osób, przez co były jedną z największych wsi na terenie województwa sandomierskiego, lecz mimo to aż do 1748 r. nie otrzymały praw miejskich. Nie można zgodzić się z poglądami niektórych historyków, jakoby Końskie już w średniowieczu miały uzyskać prawa miejskie, a potem je utracić. Wszystkie źródła zgodnie wymieniają tę miejscowość jako wieś i nigdzie nie można znaleźć wzmianki świadczącej o tym, że było inaczej. W miarę zwiększania się liczby członków rodu Odrowążów następują coraz dalsze podziały majątkowe. Trudno jest ustalić dokładnie, do kogo należały Końskie w okresie od XIV do XVII w., gdyż posiadały one nieraz kilku właścicieli.

Sporna jest data przejścia Końskich w ręce Małachowskich. Należy przyjąć, że Małachowscy stali się właścicielami Końskich najdalej w połowie XVII w. Z zapisu, który utrwalił się w tradycji tego rodu możemy odczytać, iż Rafał Małachowski, a następnie jego syn Stanisław kupili od familii Odrowążów wsie w województwie sandomierskim, z których „zrobiła się własność znaczna pod nazwiskiem Końskich”. Jako pierwszego dziedzica Końskich E.Machalski określa Aleksandra Teodora Małachowskiego (1599-1629). Sporo tu nieścisłości, jako że Rafał nie miał syna Stanisława. Tymczasem Artur Brzozowicz ustalił, że Franciszek Józef Małachowski tj. syn wspomnianego Aleksandra, występujący w księgach grodzkich sieradzkich jako Rafał – kasztelan sieradzki, senator, zakupił w latach osiemdziesiątych XVII wieku wsie, tworząc klucz konecki. Ojcowiznę przejął jego najstarszy syn Stanisław – wojewoda poznański i senator, który w 1698 r. negocjował pokój karłowicki, na mocy którego Podole wróciło do Polski. Jego synem i dziedzicem był właśnie Jan – późniejszy kanclerz.

Lata potopu szwedzkiego przyniosły na terenie województwa sandomierskiego znaczne spustoszenie. Jednak niewiele wiemy, jaki był ich zakres w Końskich. W „Dekanacie Koneckim” możemy tylko przeczytać, iż Szwedzi obrabowali kościół św. Mikołaja. Dotkliwe rozmiary zniszczeń w rezultacie wojny (pożary, kontrybucje, grabieże, głód, zaraza) spowodowały spadek do poziomu wsi licznych tutaj ośrodków, zaś niektóre wsie prawie zniknęły. W 1729 r., korzystając z poselskiej godności, Jan Małachowski uzyskał dla Końskich od Augusta II Mocnego przywilej królewski na jarmarki. Małachowski postanowił o wyniesieniu swojego rodowego gniazda – Końskich – do rzędu miast. Przekształcenie Końskich w miasto miało dodać splendoru rodzinie Małachowskich i przyspieszyć osiedlanie się rzemieślników przybywających z innych części kraju i z zagranicy. W 1729 r. Kanclerz Małachowski wydał przywilej dla mieszkańców osady, w którym mimo braku formalnej lokacji Końskie nazywane jest już miastem. Zachowany został tutaj podział ludności na czynszowników i chłopów pańszczyźnianych.

W 1748 r. następuje oficjalna lokacja miasta na prawie magdeburskim. Mieszczanie koneccy otrzymali większość przywilejów miast królewskich jednak z pewnymi ograniczeniami praw samorządu na rzecz właściciela miasta. Rozszerzona została znacznie jurysdykcja sądu miejskiego. Znikł wtedy podział na ludność pańszczyźnianą i czynszowników. Duży nacisk położono na rozwój handlu i rzemiosła, szczegółowo precyzując prawa i obowiązki kupców oraz zapowiadając wydanie statutów cechowych.

W kolejnym przywileju Małachowskiego z 1769 r. są sprecyzowane zasady zdobywania gruntów w obrębie miasta. Kanclerz nie chce dopuścić do przejścia ziemi w ręce kościoła lub szlachty, natomiast zezwala na dziedziczenie i zbywanie posiadanych gruntów mieszczanom.

W Końskich, które w 1790 r. było największym miasteczkiem w powiecie opoczyńskim, mieszkało 1556 osób (dla porównania Warszawa liczyła wówczas ok.100 tys. Mieszkańców, Toruń – 10 tys.). Do doniosłych wydarzeń owych „kwitnących” dla Końskich czasów należy zaliczyć dwudniowy pobyt w naszym mieście króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W połowie lipca 1787 r. wracał monarcha do Warszawy z długiej podróży po niezbyt udanym spotkaniu z carycą Katarzyną II w Kaniowie na Ukrainie.

Dziesięć lat później nie było już Rzeczypospolitej ani jej ostatniego króla. Zawitał wtedy do Końskich ceniony ówcześnie autorytet owej epoki – ksiądz Stanisław Staszic, który na swej drodze spotkał pełno nie zabliźnionych śladów „bitew, mordów i rabunku Moskali” z czasów powstania kościuszkowskiego.

Trzeci rozbiór Polski (1795 r.) i wkroczenie do Końskich austriackiego zaborcy nie zahamowało procesów miastotwórczych, zwłaszcza, że Austriacy ustanowili tutaj siedzibę urzędu cyrkularnego ze starostą na czele obok pięciu innych w tzw. Galicji Zachodniej.

Po kongresie wiedeńskim i utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. już rok później nastąpiły zmiany administracyjne, w wyniku których w miejsce dotychczasowych powiatów powołano obwody, w tym opoczyński, szczęśliwie z siedzibą w Końskich.

Z chwilą wybuchu powstania styczniowego Końskie stały się strategicznym punktem dla władzy zaborczej. Ustanowiono tutaj Urząd Naczelnika Wojennego, któremu podlegały wszelkie władze na obszarze powiatu opoczyńskiego aż do 1867 r., kiedy to uległ likwidacji.

Nowy nie spotykany dotąd etap w historii rozwoju Końskich nastał z chwilą oddania do użytku w 1885 r. linii kolejowej z Koluszek do Bodzechowa przez Końskie. W tym okresie miasto zmieniło swój charakter z handlowo-rzemieślniczego na również przemysłowy. Te dobre czasy trwały blisko 30 lat, do momentu wybuchu pierwszej wojny światowej.

Około 1902 r. w Końskich istniały: księgarnia, biblioteka i zakład fotograficzny. O cywilizacyjnym postępie Końskich świadczy też oddanie do użytku w 1913 r. elektrowni miejskiej u zbiegu obecnych ulic Odrowąża i Spółdzielczej, co pozwoliło oświetlić pewną część ulic, z których 12 było już zabrukowanych. W tym też roku uruchomiono w mieście pierwsze kino. Wówczas Końskie liczyło już 10 220 mieszkańców.

Niestety okres wojny 1914-1918 dotkliwie dał się we znaki mieszkańcom Końskich. Panowało duże bezrobocie i w konsekwencji nędza. Przemarsze wojsk i rekwizycje żywności powodowały głód i spekulacje artykułami żywnościowymi. Powyższe czynniki jak i brak higieny doprowadziły w końcu do wybuchu epidemii tyfusu. Kryzys gospodarczy i społeczny, jakich ogarnął w latach pierwszej wojny światowej i bezpośrednio po jej zakończeniu nie tylko Końskie, odzwierciedla spadek liczby mieszkańców miasta do 8291 osób, co zanotował spis powszechny z 1921r.

Ożywienie w życiu gospodarczym Końskich nastąpiło z chwilą rozpoczęcia w 1922r. budowy warsztatów naprawczych taboru kolejowego Zakładów Cegielskiego, które zlokalizowano w północnej części miasta. Zatrudnienie przy tych pracach znajdowało 600 robotników. Pod koniec lat trzydziestych Polska wychodziła z kryzysu, a w ożywieniu gospodarczym niemałe znaczenie odegrały inwestycje Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). Niestety nie zdążyły one objąć wtedy miasta Końskie. Tym niemniej, przed wybuchem wojny „rozkręciły się” miejscowe odlewnie, w których pracowało ok. 2000 robotników.

W 1939 r. Końskie liczyło blisko 11 422 osób. Następne sześć lat miały się okazać w dotychczasowych dziejach miasta najbardziej tragicznym dla niego okresem, co gorsza represje nie ustały i po 1945r. W tym czasie blisko połowa mieszkańców Końskich straciła życie. Największa gehenna miała miejsce w listopadzie 1942 r., kiedy Niemcy likwidowali dzielnicę żydowską, wywożąc jej mieszkańców do obozów zagłady. Po raz drugi w takim stopniu sterroryzowano miasto w trakcie masowych aresztowań w sierpniu 1943 r. Wielu Konecczan (spośród ludności polskiej) zginęło podczas egzekucji, pacyfikacji i w obozach koncentracyjnych. Ilość ofiar hitlerowskiego terroru w samych Końskich określa się na około 500 osób. Ogółem wymordowano w powiecie koneckim 14 400 jego mieszkańców, z czego blisko 4,4 tys. stanowili Polacy, a resztę ludność żydowska.

W latach 1939-1945 ucierpiała również zabudowa miejska. Zniszczenie kilkunastu budynków w Końskich dokonało się już na początku września 1939 r. W 1942 r. okupant przystąpił do zaplanowanych regulacji urbanistycznych. Rozebrano wówczas zabytkowy Annotarg (kramnice w Rynku zwane Pociejowem) oraz wyburzono zabudowę od ówczesnej ulicy Jatkowej w kierunku szpitala, aby w prostej linii przedłużyć ulicę Warszawską (krótko przed wojną nazwaną J. Piłsudskiego). Wszystko to miało ułatwić komunikację niemieckim kolumnom transportowym.

Według spisu z 1946 r. w Końskich zanotowano zaledwie 7386 mieszkańców. Przez następnych kilka lat do 1950 r. ludność miasta zmniejszyła się do 6920 osób.

W mieście w latach 1950-1978 uległa potrojeniu ogólna ilość miejsc pracy i blisko cztery razy zwiększyło się zatrudnienie w przemyśle. Końskie z ośrodka o funkcjach złożonych, usługowo-przemysłowych przekształciło się w wyspecjalizowany ośrodek przemysłu odlewniczego i maszynowego. Liczny wzrost zatrudnienia nastąpił po uruchomieniu w 1968 r. Zakładów Metalurgicznych „Zamtal” („Polmo”), gdzie w najlepszym okresie pracowało ok. 3 500 ludzi, a następnie innych mniejszych zakładów. Jednak takie jednostronne zorganizowanie życia gospodarczego Końskich wobec przeobrażeń ekonomicznych w kraju na początku lat dziewięćdziesiątych przyniosło niestety miastu ujemne konsekwencje. Niektóre przedsiębiorstwa uległy likwidacji (jak np. „Zamtal” w 1996 r.). Skutkiem takiego stanu rzeczy odrodziło się zjawisko strukturalnego bezrobocia, zarówno w mieście jak i w przyległych gminach.

Dziś Końskie liczy ok. 22,3 tys. Mieszkańców i jest siedzibą powiatu koneckiego mieszczącego się w województwie świętokrzyskim. W skład powiatu wchodzą następujące gminy: Końskie, Stąporków, Ruda Maleniecka, Radoszyce, Smyków, Słupia Konecka, Gowarczów i Fałków.

Źródła:
Jerzy Brzozowski „Końskie wczoraj i dziś” 1975 r.
Praca zbiorowa pod redakcją Mariana Wikiery „Końskie zarys dziejów” 1998 r.
„Encyklopedia podręczna” wyd. Kluszczyński 2001 r.